Scriptorium

Boeken kun je tegenwoordig overal kopen, zelfs bij de supermarkt, al voor een paar euro. Het is daarom misschien moeilijk voor te stellen dat boeken in de middeleeuwen heel kostbaar waren. Zo bezat de bibliotheek van Parijs in de dertiende eeuw minder dan duizend banden, terwijl de Leidse universiteit er nu meer dan drie miljoen heeft. Omstreeks 1400 was in Parijs de prijs van een gemiddeld boek gelijk aan het weeksalaris van een hoge ambtenaar. In de Italiaanse stad Pavia was de prijs van twee kerkelijke gezangboeken in 1485 zelfs hoger dan het bedrag dat een professor in een jaar verdiende! Boeken waren zo duur omdat ze met de hand werden geschreven: ze heten niet voor niets ‘handschrift’. Dat betekent dat ieder boek uniek was, en kostbaar.

Bovenop de lessenaar (linksboven) ligt de legger, het voorbeeld dat de kopiist aan het afschrijven is. Met een gewichtje worden de bladzijden plat gehouden. Aan de zijkant ligt een vol perkament dat al beschreven is.

De kopiist houdt in zijn rechterhand zijn pen vast, die hij met het pennenmes in zijn linkerhand geregeld opnieuw aanscherpt. De hier afgebeelde man, Jean Miélot, was niet zomaar een kopiist die alleen andermans boeken overschreef: hij vertaalde en bewerkte ook teksten, en was bovendien kanunnik van de kathedraal te Lille en secretaris van twee hertogen van Bourgondië, Philips de Goede (1419-1467) en Karel de Stoute (1467-1477).

Op het onderste deel van de lessenaar ligt het nieuwe afschrift waaraan de kopiist werkt. Voordat hij met schrijven begon, heeft hij het vel perkament gelinieerd, om netjes recht te kunnen schrijven.

Binnen handbereik staan potjes inkt met zwarte of bruine inkt. Hij gebruikt ook rode inkt, om de titels van de verschillende hoofdstukken mee aan te geven.

Her en der liggen boeken die al gekopieerd zijn, of als legger moeten dienen voor nog te kopiëren werken. Ze zijn allemaal voorzien van versierde leren banden met metalen sloten. Niet alle boeken werden zo uitgevoerd: vaak werden de vellen perkament of papier alleen met een touwtje in de rug vastgenaaid (als een soort schrift), soms werden ze voorzien van een slappe perkamenten kaft.

In de la (rechtsboven) bewaart de kopiist een boek, een rol perkament, en verder nog wat reservepennen en zijn bril.