In deze jaren werden naast romans ook veel korte verhalen geschreven, met meestal een sociale inhoud en figuren uit de burgerklassen of boeren en arbeiders. Dickens en Balzac gelden als belangrijke buitenlandse voorbeelden voor de Nederlandse schrijvers. In de loop van de negentiende eeuw nam het liberalisme en het vrijdenken toe. Men begon te twijfelen aan de waarheid van de Bijbel en werd vrijpostiger ten opzichte van het door God gegeven gezag. Morele kritiek op de nieuwe letterkunde was dan ook niet van de lucht. Belangrijke tijdschriften uit deze periode zijn De Gids en De Nederlandsche Spectator.
Afbeelding: Jean Francois Millet, "De arenleesters", 1857, olieverf op doek, 84 x 112 cm, Musée d’Orsay, Parijs;
Hoofdstukken
Schrijvers
Everhardus Johannes Potgieter
Strijder tegen rijmelarij
Conrad Busken Huet
Zure criticus van De Gids
Nicolaas Beets (Hildebrand)
Emotionele predikant met humor
Johannes Kneppelhout
Begeleider van jong talent
Jacob van Lennep
Drukbezette schrijver-politicus
Hendrik Conscience
Strijder voor Vlaamse taal en cultuur
Jacob Jan Cremer
Schilder-schrijver en performer
François HaverSchmidt (Piet Paaltjens)
Dubbelganger van zichzelf
Teksten
Camera obscura
Hildebrand (pseudoniem van Nicolaas Beets), 1839
Fabriekskinderen. Een bede, doch niet om geld
J.J. Cremer, 1863